به‌گزارش رسانه‌های عربستان سعودی، از جمله عرب‌نیوز و العربیه، رهبران کشورهای عرب در روز پنجشنبه، ۱۸ مه ۲۰۲۳، به‌نوبت وارد جده می‌شوند تا در سی‌ودومین نشست سران کشورهای عضو اتحادیه عرب، که روز جمعه در این شهر برگزار خواهد شد، شرکت کنند.

به‌گزارش عرب‌نیوز عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر، و محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، نخستین رهبران جهان عرب بودند که در روز پنجشنبه به جده وارد شدند و شاهزاده بدر بن‌سلطان بن عبدالعزیز، فرماندار منطقه مکه، به استقبال آنها رفت.

با این‌وجود شاید بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، خبرسازترین فردی باشد که قرار است در نشست روز جمعه سران کشورهای عضو اتحادیه عرب شرکت کند؛ فردی که از سال ۲۰۱۱ به این‌سو، و به‌دلیل اعمال سرکوب‌ علیه مردم معترض سوریه، در هیچ‌یک از نشست‌های اتحادیه عرب حضور نداشت و در حال حاضر نیز حضور خود در نشستِ جده را مدیون میانجی‌گری عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.

از این‌رو وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب در نشست روز چهارشنبه خود با حضور مجدد بشار اسد در نشست جده موافقت کردند.

به‌گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس وزیر خارجه عربستان سعودی، در نشست روز چهارشنبه وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب در شهر جده گفت منطقه خاورمیانه با انبوهی از چالش‌های اساسی مواجه است و کشورهای عربی، به‌منظور حل این چالش‌ها و دستیابی به «امنیت، ثبات و شکوفایی اقتصادی»، باید به همکاری با یکدیگر تن دهند.

از سوی دیگر شماری از کشورهای عرب، از جمله اردن، با توجه به تولید انبوه مواد مخدر در خاک سوریه و نقش دولت مرکزی این کشور در تولید و توزیع این مواد، از جمله «کاپتاگون» که کارشناس‌ها از آن به‌عنوان «کوکائین فقرا» نام می‌برند، نگرانی‌هایی نسبت به حضور مجدد سوریه در اتحادیه عرب دارند.

نگرانی اردن نسبت به نقش دولت بشار اسد در تولید و توزیع مواد مخدر در منطقه خاورمیانه باعث شد تا این کشور در روز دوشنبه هفته گذشته بخش‌هایی از خاک سوریه، که به‌گفته منابع اطلاعاتی و مردم محلی کارخانه‌های تولید مواد مخدر در آن مستقر است و قاچاقچیان این منطقه با حزب‌الله لبنان روابط تجاری دارند، را بمباران کند و یکی از مشهورترین قاچاقچیان مواد مخدر در سوریه را به‌قتل برساند؛ اقدامی که با توجه به سنت‌های سیاسی اردن و تلاش مستمر این کشور برای پرهیز از ایجاد یا مداخله در هرگونه تنش منطقه‌ای و بین‌المللی، اقدامی نادر به‌حساب می‌آید.

اما با وجود تمامی این مخالفت‌ها، بشار اسد اعلام کرد روز پنجشنبه و در راس یک هیات دیپلماتیک به عربستان سعودی سفر خواهد کرد و در نشست روز جمعه سران کشورهای عضو اتحادیه عرب در شهر جده حضور خواهد داشت؛ وعده‌ای که در زمان نگارش این گزارش تحقق یافت و بشار اسد، به‌گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، به شهر جده وارد شد.    

احمد ابوالغیط، دیپلمات با سابقه مصری و هشتمین دبیرکل اتحادیه عرب، نیز در ارتباط با موضوع حضور سوریه و عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با دولت بشار اسد گفت اگرچه برخی کشورهای عربی و همچنین کشورهای غربی هم‌پیمانِ اعراب با حضور مجدد سوریه در اتحادیه عرب مخالفت‌هایی دارند، اما او گمان می‌کند در حال حاضر تنها کشورهای عرب باید در این مورد تصمیم بگیرند و ضرورت‌های سیاسی موجود ایجاب می‌کند که سوریه به حال خود رها نشود.

مجموعه این عوامل باعث شده تا برخی ناظران بین‌المللی نشست سران کشورهای عضو اتحادیه عرب در روز جمعه را جزو مهمترین نشست‌های دو دهه اخیر این اتحادیه به‌حساب آورند. به‌باور این گروه از ناظران بین‌المللی آنچه در نشست روز ۱۹ مه رخ خواهد داد، نشان می‌دهد آیا ریاض می‌تواند مستقل از واشینگتن عمل کرده و جهان عرب را به‌سمت اتخاذ سیاست‌هایی مستقل در سطح «ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی» هدایت کند؟

به‌عنوان مثال برخی ناظران در آستانه برگزاری نشست روز جمعه سران اتحادیه عرب در شهر جده می‌نویسند عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران و دولت بشار اسد را باید در کنار تلاش این کشور به‌منظور سیاست‌گذاری مستقل اعراب در حوزه تعیین قیمت نفت خام در بازارهای جهانی و همچنین موضع بی‌طرفانه کشورهای عربی در جنگ اوکراین، که طی ۱۴ ماه گذشته حاضر به اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه نشدند، مشاهده کرد؛ رویکردی که خاصه پس از میانجیگری پکن در فرایند احیای مجدد روابط دیپلماتیک ریاض و تهران می‌تواند حاکی از فاصله گرفتن عربستان سعودی، در مقام رهبر فعلی جهان عرب، از قدرتمندترین کشور جهان آزاد یعنی ایالات متحده آمریکا باشد.

موضوع سردی روابط میان عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا، که به یک معنا از سال۲۰۲۱ و همزمان با حضور دموکرات‌ها در کاخ سفید عیان شد، بر سرنوشت «پیمان ابراهیم» نیز تاثیراتی انکار ناپذیر دارد و از جمله موضوعاتی به‌شمار می‌آید که به احتمال زیاد در سی‌ودومین نشست سران اتحادیه عرب در جده مورد تدقیق رهبران جهان عرب قرار بگیرد.

به‌عنوان مثال وبسایت آکسیوس با انتشار گزارشی در روز پنجشنبه، یعنی دو روز پیش از آغاز نشست جده، از تلاش‌های دیپلماتیک دولت جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، در ارتباط با عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو خبر داد. این وبسایت خبری – تحلیلی از قول دو تن از مقام‌های دیپلماتیک دولت فدرال آمریکا نوشت رئیس جمهوری آمریکا در پی آن است تا طی هفت تا هشت ماه آینده بتواند روابط دیپلماتیک میان عربستان سعودی و اسرائیل را عادی کند.

به‌گزارش آکسیوس، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، در آخرین دیدار خود با ولیعهد عربستان سعودی تاکید کرد بازه زمانی موجود تا پایان سال ۲۰۲۳، بهترین زمان برای عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو به‌حساب می‌آید؛ پیشنهادی که با توجه به اظهارات منابع خبری آکسیوس، تا اینجای کار با استقبال ولیعهد نظام پادشاهی عربستان سعودی مواجه نشده است.

از سوی دیگر، بحران عمیق و رو به گسترشِ سودان نیز یکی دیگر از مهمترین موضوعات سیاسی نشست جده خواهد بود. در روزهای اخیر برخی ناظرانِ تحولات سیاسی در خاورمیانه تاکید کردند یکی از انتظارات موجود از نشست جده، تلاش رهبران عرب، به‌ویژه عربستان سعودی، در برقراری آتش‌بس میان طرف‌های متخاصمِ جنگ سودان است.

در حال حاضر بیش از یک ماه است که سودان در آتش منازعات مسلحانه میان ارتش این کشور و نیروهای موسوم به «پشتیبانی سریع» می‌سوزد؛ خشونت‌هایی سیاسی که بر اساس آخرین برآوردهای سازمان ملل متحد شهروندهای غیرنظامی این کشور را در موقعیتی بحرانی قرار داده که رسیدگی به وضعیت آنها دست‌کم ۳ میلیارد دلار بودجه نیاز دارد.

آخرین آمارهای منتشر شده از بحران انسانی جاری در سودان نشان می‌دهد حدود هزار تن از شهروندهای غیرنظامی این کشور جان خود را در جریان درگیری‌های مسلحانه میان ارتش و نیروهای موسوم به «پشتیبانی سریع» از دست داده‌اند، بیش از ۸۴۰ هزار تن در داخل مرزهای این کشور آواره شده‌اند و ۲۲۰ هزار تن دیگر نیز خاک سودان را ترک کرده و به دیگر کشورها پناه برده‌اند.

همزمان با وقوع چنین بحران عمیقی، سودان به محل حضور افرادی تبدیل شده است که به سودای پیدا کردن طلا یا دریافت دستمزد در ازای جنگیدن برای یکی از طرفین تخاصم، وارد این کشور شده‌اند؛ موضوعی که می‌تواند با توجه به بحران‌های متعدد در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا)، از جمله فقر و بحران‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، خشونت‌های سودان را، با شتابی بالا، به دیگر کشورهای عربی منطقه مِنا سرایت دهد.  

بحران انسانیِ سودان در حالی ادامه دارد که عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا در تلاش‌اند تا ثبات و امنیت را به این کشورِ عضو اتحادیه عرب بازگردانند. از این‌رو مقام‌های دولتی عربستان سعودی در روزهای اخیر به‌کرات تاکید کردند شماری از کشورهای عربی در حال همکاری با ریاض‌ هستند تا این کشور موفق شود میان طرفین متخاصم در سودان آتش‌بس برقرار کند.

به همین دلیل برخی مقام‌های سیاسی دولت‌های عربی و همچنین ناظران سیاسی چنین می‌پرسند: آیا سران کشورهای عربی می‌توانند از فرصت استثنایی نشست جده استفاده کنند و پاسخی به بحران عمیق سودان بدهند؟